این روزها به هرجایی که سر بزنید، حداقل یک بار نام هوش مصنوعی را می‌شنوید؛ از اکسپلور اینستاگرام گرفته تا دیسکاور گوگل، همه این‌ها خبری از هوش مصنوعی برای شما دارند. از کارهای عجیب و جالبی که انجام می‌دهد تا تغییراتی که در زندگی روزمره انسان به‌وجود آورده است. هوش مصنوعی یک تغییر جالب و ترسناک دنیای امروز ماست. جذاب برای اینکه تازه‌های زیادی برای ما به‌همراه دارد و ترسناک برای اینکه ناشناخته است! در این مقاله می‌خواهیم به زبان ساده به یک سوال نه‌چندان ساده جواب بدهیم: هوش مصنوعی چیست؟ همچنین قصد داریم درباره کاربردهای آن در بخش‌های مختلف زندگی روزمره صحبت کنیم. در آخر هم پیش‌بینی‌هایی که درباره آینده این تکنولوژی انقلابی وجود دارد را بررسی می‌کنیم.
هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی (Artificial Intelligence)، به اختصار AI، یکی از شاخه‌های علوم کامپیوتر است که سیستم‌هایی را توسعه می‌دهد که می‌توانند کارهایی که به هوش انسانی نیاز دارند را انجام دهند. به عبارت دیگر این سیستم‌ها هوش انسانی و فرایندهای ذهنی انسان را شبیه‌سازی می‌کنند و کارهای نیازمند تحلیل و تفکر را بدون دخالت انسان انجام می‌دهند.
در نگاه اول به نظر می‌رسد هوش مصنوعی منحصر به علوم کامپیوتر باشد، اما اگر بررسی دقیق‌تری داشته باشید و به کاربردهای آن توجه کنید، متوجه می‌شوید که AI یک تکنولوژی میان‌رشته‌ای است که بین علوم مختلف ارتباط ایجاد می‌کند. به‌عنوان مثال دانشمندان درحال توسعه هوش مصنوعی برای انجام امور پزشکی هستند یا بسیاری از بیزینس‌ها برای تحلیل داده‌های کسب‌وکارشان از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند یا به‌عنوان مثالی دیگر، بسیاری از مدرسان هوش مصنوعی را به دستیار کمکی خود در کلاس درس تبدیل کرده‌اند و در فرایندهای مختلف از آن کمک می‌گیرند. بیایید کلام را خلاصه کنیم و بگوییم هوش مصنوعی به اکثر جنبه‌های زندگی ما ارتباط دارد و مثل هوا، همه جا در اطراف ماست!
انواع هوش مصنوعی
دو نوع دسته‌بندی برای انواع هوش مصنوعی وجود دارد. در دسته‌بندی اول، AI به دو دسته هوش مصنوعی ضعیف (Weak AI) و هوش مصنوعی عمومی یا قوی (General AI) تقسیم می‌شود. در دسته‌بندی دوم، ماشین‌های مختلف هوش مصنوعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه هردوی این دسته‌بندی‌ها را بررسی می‌کنیم و توضیح می‌دهیم انواع هوش مصنوعی چیست.
هوش مصنوعی قوی و ضعیف
این دسته‌بندی بر اساس عملکرد AI انجام شده است:
هوش مصنوعی قوی چیست؟
این نوع از AI هنوز در دنیای واقعی وجود ندارد، اما در فیلم‌های هالیوودی مانند Her یا TAU دیده می‌شود. این نوع هوش مصنوعی می‌تواند مسائل و چالش‌هایی را حل کند که برای آن آموزش ندیده است و از قدرتی مشابه قابلیت شناختی ذهن انسان برخوردار است. به عبارتی می‌توان گفت هوش مصنوعی عمومی یک انسان مصنوعی است که توانایی‌های ذهنش با قابلیت‌های ذهن انسان برابری می‌کند، اما بسیاری از محدودیت‌های مغز و بدن انسان را ندارد!
هوش مصنوعی ضعیف چیست؟
این نوع از AI که با نام هوش مصنوعی باریک (Narrow AI) هم شناخته می‌شود، چیزی است که الان از آن استفاده می‌کنیم. این دسته از AIها برای انجام امور مربوط به یک حوزه‌های تخصصی آموزش می‌بینند و می‌توانند در همان زمینه کار کنند. به‌عنوان مثال تکنولوژی هوش مصنوعی به‌کاررفته در ماشین‌های خودران نمی‌تواند امور پزشکی را انجام دهد و AIهایی که برای پزشکی توسعه پیدا کرده‌اند، کاربردی در رانندگی ندارند. بنابراین هردوی این AIها ضعیف هستند.
انواع ماشین‌های هوش مصنوعی
آرند هینتزه (Arend Hintze)، استاد دانشگاه میشیگان، در سال ۲۰۱۶ پیشنهادی برای دسته‌بندی انواع ماشین‌های هوش مصنوعی ارائه داد و آن‌ها را به چهار گروه تقسیم‌بندی کرد که عبارتند از:
ماشین واکنشی
ماشین واکنشی ابتدایی‌ترین نسخه هوش مصنوعی است که بر اساس الگوریتم‌های از پیش آماده، تصمیم‌گیری می‌کند و واکنش نشان می‌دهد. این ماشین حافظه‌ای ندارد و نمی‌تواند داده‌های جدید را یاد بگیرد؛ فقط بر اساس الگوریتم‌های از پیش تعیین‌شده، واکنش نشان می‌دهد. این دسته از ماشین‌ها می‌توانند وظایف مشخص و تعیین‌شده‌ای را انجام دهند.
ماشین حافظه محدود
این نوع هوش مصنوعی، علاوه بر الگوریتم مشخص، حافظه‌ای هم برای ذخیره داده‌ها و نتایج به‌دست آمده دارد. بنابراین در عملکرد بعدی می‌تواند در کنار الگوریتم‌ها، از داده‌های ذخیره‌شده هم استفاده کند. این ماشین‌ها یک مدل ابتدایی دارند و بعدا با یادگیری پیشرفت می‌کنند تا بتوانند از داده‌های جدید استفاده کنند و تجزیه و تحلیل انجام دهند. ماشین‌های حافظه محدود از بازخوردهای انسانی و محیطی برای ارائه نتایج بعدی استفاده می‌کنند.
ماشین تئوری ذهن
این نوع هوش مصنوعی هنوز در اولین مراحل است. دانشمندان می‌خواهند بر اساس یک فرضیه روانشناسی کلیدی، ماشین تئوری ذهن را توسعه دهند. این فرضیه مطرح می‌کند که افکار و احساسات دیگران، روی رفتار انسان تأثیر می‌گذارد. بنابراین دانشمندان به دنبال این هستند که هوش مصنوعی، افکار و احساسات موجودات، انسان‌ها و ماشین‌های دیگر را درک کند و بر اساس این داده‌ها، تصمیم بگیرد و عمل کند. ماشین تئوری ذهن اولین ارتباط حسی بین انسان و هوش مصنوعی را برقرار خواهد کرد.
ماشین خودآگاهی
خودآگاهی مفهومی در روانشناسی است. هوش مصنوعی خودآگاه سطح پیشرفته‌تر ماشین تئوری ذهن است و نهایت هدفی است که امروز برای هوش مصنوعی دیده می‌شود. یک هوش مصنوعی خودآگاه، سطح هوشی در حد انسان دارد و دیگر نمی‌تواند یک ماشین باشد! این سیستم از حضور خود و دیگران در جهان آگاه است، می‌تواند بر اساس نوع رفتار یا حالات چهره دیگران، وضعیت ذهنی و احساسی دیگران را درک کند و با آن‌ها ارتباط برقرار کند. در واقع این هوش مصنوعی برای درک دیگران، نیازی به داده‌های ورودی ندارد. ماشین خودآگاه هنوز یک رویاست و سوالات بی‌پاسخ بسیاری درباره آن وجود دارد.
هوش مصنوعی چطور کار می‌کند؟
این یکی از پیچیده‌ترین سوالاتی است که سعی می‌کنیم در این مقاله به زبان ساده، پاسخ دهیم. در یک جمله می‌توان گفت که هوش مصنوعی الگوریتم‌های مشخصی دارد که بر اساس آن‌ها کار می‌کند، این سیستم همچنین می‌تواند از داده‌های جدید یاد بگیرد، تجزیه‌وتحلیل انجام دهد، الگو بسازد و بر اساس الگوها، مدل‌ها و داده‌ها، تصمیم‌گیری کند.
برای درک عملکرد هوش مصنوعی باید با دو اصطلاح «یادگیری ماشین» (Machine Learning) و «یادگیری عمیق» (Deep Learning) آشنا شوید که در ادامه درباره هرکدام از آن‌ها توضیح می‌دهیم.
یادگیری ماشین
یادگیری ماشین یعنی آموزش تصمیم‌گیری و تشخیص الگو به کامپیوتر بر اساس داده‌ها و تجربه‌های گذشته. بیایید با ذکر یک مثال این مفهوم را بررسی کنیم. تصور کنید شما به فرزند یک ساله خود تصاویری از حیوانات مختلف نشان می‌دهید. کودک بر اساس این تصاویر، کم‌کم تفاوت حیوانات مختلف را تشخیص می‌دهد؛ بنابراین وقتی برای اولین بار در یک مزرعه گاو می‌بیند، به شما می‌گوید که این یک گاو است.
در یادگیری ماشین، به جای کودک، یک سیستم کامپیوتری قرار دارد. این سیستم داده‌های مختلفی درباره یک موضوع می‌گیرد، الگوسازی می‌کند و بر اساس این الگوها، مسائلی که تاکنون با آن‌ها مواجه نشده است را حل می‌کند. به‌مرور زمان، سیستم کامپیوتری اطلاعات و داده‌های بیشتری به‌دست می‌آورد، الگوهای دقیق‌تری می‌سازد و در نتیجه می‌تواند نتایج دقیق‌تر و درست‌تری را ارائه دهد.
یادگیری عمیق
یادگری عمیق نسخه‌ای پیشرفته‌تر و قوی‌تر از یادگیری ماشین است. دانشمندان در تلاشند با ایجاد شبکه‌های عصبی مصنوعی (artificial neural network) عملکردهای نورون‌های مغز برای پردازش اطلاعات را تقلید کنند تا ماشین‌ها هم بتوانند قدرت یادگیری مشابه انسان داشته باشند. در یادگیری عمیق هوش مصنوعی می‌تواند بازی‌های پیچیده‌ای مثل شطرنج را انجام دهد یا پازل‌های خیلی دشوار را حل کند.
۸ کاربرد هوش مصنوعی در زندگی امروز انسان
تا این بخش از مقاله توضیح دادیم هوش مصنوعی چیست و چطور کار می‌کند. از این به‌بعد درباره کاربردها، ابزارها و مزایای هوش مصنوعی صحبت می‌کنیم. در ادامه به چند نمونه از کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی روزمره انسان اشاره می‌کنیم.
- آموزش و یادگیری: AI می‌تواند دستیار مدرسان باشد، به سوالات پاسخ دهد، در سیستم نمره‌دهی خودکار کمک‌کننده باشد یا حتی برای آموزش خصوصی به دانشجوها مورد استفاده قرار بگیرد.
- حمل‌ونقل: ماشین‌های خودران متداول‌ترین کاربرد AI در حمل‌ونقل هستند.
- دستیار مجازی: دستیارهای مجازی مانند سیری، الکسا و دستیار گوگل در تلفن همراه می‌توانند دستورات صوتی شما را اجرا کنند.
- پزشکی: هوش مصنوعی می‌تواند یک دستیار برای پزشکان باشد که بیماری‌ها را تشخیص می‌دهد، داده‌های آزمایشات را تحلیل می‌کند و توصیه‌های درمانی به بیماران ارائه می‌دهد.
- هوشمندسازی خانه‌ها: سیستم‌هایی مثل گرمایش و سرمایش یا چراغ‌های ساختمان می‌توانند با هوش مصنوعی به صورت هوشمند کار کنند تا هم در مصرف انرژی صرفه‌جویی شود و هم زندگی روزمره در ساختمان‌ها ساده‌تر شود.
- یادگیری و ترجمه زبان: ابزارهای هوش مصنوعی هم می‌توانند به شما زبان یاد بدهند و هم می‌توانند شما را از یادگیری زبان بی‌نیاز کنند! این ابزارها قابلیت کار کردن با زبان‌های مختلف و ترجمه صوتی و متنی زبان‌های مختلف به یکدیگر را دارند.
- تأمین امنیت مالی: موسسات مالی و بانک‌ها می‌توانند از هوش مصنوعی برای تشخیص تراکنش‌های غیرعادی استفاده کنند. هوش مصنوعی بر اساس الگوها تشخیص می‌دهد چه تراکنشی غیرمعمول است و احتمال دارد با جرائم مختلف ارتباط داشته باشد.
- کاربرد در کسب‌وکار: هوش مصنوعی کاربردهای گسترده‌ای در بخش‌های مختلف دارد و می‌تواند به عنوان یک مشاور یا دستیار عمل کند. پشتیبانی هوشمند از مشتریان، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و کمک به تدوین استراتژی کسب‌وکار از جمله کاربردهای متداول AI برای بیزینس‌های مختلف است.
معرفی ۹ ابزارهای هوش مصنوعی
هوش مصنوعی خواه‌ناخواه زندگی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پس بهتر است به‌جای مقاومت در برابر این تغییر، با آن همراه شویم و کار با آن را یاد بگیریم. در این بخش به‌صورت خلاصه ۹ تا از متداول‌ترین ابزارهای هوش مصنوعی که اکنون به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند را نام می‌بریم.
- Chat GPT: چت جی‌پی‌تی یکی از انقلابی‌ترین و مشهورترین ابزارهای هوش مصنوعی است. چت جی‌پی‌تی یک چت بات است که می‌توانید به سوالات مختلف پاسخ دهد.
- Gemini: جمینی هم مانند Chat GPT یک چت بات هوش مصنوعی است که گوگل آن را توسعه داده.
- Dall-E: این هوش مصنوعی در زمینه تولید محتوای تصویری و عکس کار می‌کند.
- Midjourney: میدجرنی نیز با متن و پرامپت‌های دریافتی، عکس به شما تحویل می‌دهد.
- Wordtune و Grammarly: این دو ابزار هوش مصنوعی برای اصلاح گرامر و نوشتن متن انگلیسی کاربرد دارند.
- Google Speech-to-Text و Apple’s Siri: این ابزارهای هوش مصنوعی، هم صدا را به متن تبدیل می‌کنند و هم به‌عنوان دستیار صوتی می‌توانند دستورات مختلف را اجرا می‌کنند.
- Google Health: این ابزار هوش مصنوعی بر سلامت کاربران نظارت دارد و می‌تواند با تجزیه‌وتحلیل داده‌های مربوط به سلامت کاربران، توصیه‌ها و مراقبت‌های پزشکی را ارائه دهد. این AI می‌تواند از گجت‌های پوشیدنی مانند ساعت‌های هوشمند هم برای ارزیابی شاخص‌های سلامتی مانند نبض و تنفس انسان استفاده کند.
- YouTube algorithms: الگوریتم‌های پلتفرم‌هایی مثل یوتیوب یا نتفلیکس به‌کمک هوش مصنوعی، داده‌های کاربران را تحلیل می‌کنند و محتواهای جدید را متناسب با سلیقه‌شان به آن‌ها پیشنهاد می‌دهند.
- سیستم خودران تسلا: این ابزار برای رانندگی خودکار در خیابان‌ها و جاده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اگر دوست دارید بیشتر درباره هوش مصنوعی بخوانید، با ابزارهای مختلف و کاربرد آن‌ها آشنا شوید و درباره این تکنولوژی هیجان‌انگیز بیشتر یاد بگیرید، توصیه می‌کنیم صفحه اینستاگرام مدرسه ادتک را دنبال کنید. ما جدیدترین و کاربردی‌ترین اطلاعات درباره AI را به ساده‌ترین شیوه ممکن منتشر می‌کنیم تا گامی موثر در همراه شدن ایرانی‌ها با تکنولوژی هوش مصنوعی برداریم.
مزایای هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی زندگی انسان‌ها را ساده‌تر می‌کند و بسیاری از محدودیت‌ها را از پیش روی آن‌ها برمی‌دارد. در ادامه به مهم‌ترین مزیت‌های استفاده گسترده از این تکنولوژی در زندگی روزمره انسان‌ها اشاره می‌کنیم:
- کاهش خطای انسانی و تصمیم‌گیری با دقت بالاتر: هوش مصنوعی با استفاده از داده‌های دقیق و الگوریتم‌های پیشرفته تصمیم‌گیری می‌کند و به همین خاطر درصد خطای پایین‌تری دارد.
- کاهش خطرات و نجات جان انسان‌ها: هوش مصنوعی می‌تواند در بسیاری از فعالیت‌ها مانند خنثی‌سازی بمب یا سفر به فضا یا اعماق دریاها جایگزین انسان شود.
- دسترسی همیشگی و نامحدود: AI نیازی به خواب و استراحت ندارد و می‌تواند همیشه کار کند.
- خلاقیت و اختراعات جدید: AI محدودیت‌های بسیاری را از پیش روی انسان برمی‌دارد و به او کمک می‌کند در زمینه‌های مختلف خلاقیت‌هایش را اجرا کند. ماشین‌های خودران یکی از اختراعاتی است که به کمک هوش مصنوعی امکان‌پذیر شده است.
- تصمیم‌گیری بی‌طرفانه: انسان‌ها در شرایط مختلف بر اساس حالات روحی، تجربه‌های گذشته یا حتی احساساتی که نسبت به شرایط و دیگران دارند، تصمیم می‌گیرند؛ اما هوش مصنوعی می‌تواند به‌صورت بی‌طرفانه تصمیم‌گیری کند.
- حذف کارهای تکراری: احتمالا شما هم در شغل خودتان کارهای مختلفی را می‌شناسید که تکراری و خسته‌کننده هستند، اما باید هرروز انجام شوند. اکنون شما می‌توانید انجام بسیاری از این کارها را به AI بسپارید و خودتان روی کارهایی تمرکز کنید که به خلاقیت و توانمندی‌های انسانی بیشتری نیاز دارند.
چالش‌ها و خطرات هوش مصنوعی چیست؟
در ابتدای مقاله گفتیم هوش مصنوعی کمی ترسناک به‌نظر می‌رسد. این تکنولوژی مثل اقیانوس عمیقی است که هنوز هیچکس ته آن را ندیده! در ادامه به تعدادی از ریسک‌ها و چالش‌های این تکنولوژی عمیق و مخوف اشاره می‌کنیم:
- نقض حریم خصوصی کاربران و افزایش احتمال سوءاستفاده از داده‌های شخصی افراد
- ایجاد سلاح‌های خودکار و غیرقابل کنترل
- از بین رفتن بسیاری از مشاغل کنونی و نابرابری اقتصادی
- انتشار داده‌های غلط و شایعات به‌گونه‌ای که امکان تشخیص آن‌ها از واقعیت وجود ندارد
- عدم شفافیت هوش مصنوعی و نامشخص بودن علت تصمیماتی که این تکنولوژی می‌گیرد یا منشأ نتایجی که ارائه می‌دهد
- افزایش سخت‌گیری‌های حکومت‌ها در نظارت بر مردم به‌کمک قابلیت‌های هوش مصنوعی مثل تشخیص چهره
- ایجاد شکاف بین انسان‌ها بخاطر جهت‌گیری‌های اشتباهی که توسعه‌دهندگان هوش مصنوعی به این تکنولوژی می‌دهند (مثلا هوش مصنوعی بسیاری از لهجه‌ها را متوجه نمی‌شود یا بعضی از کشورها را نادیده می‌گیرد)
سخن پایانی
انقلاب هوش مصنوعی شروع شده است و هنوز هم ادامه دارد. سبک زندگی انسان‌ها در سال‌های آینده تفاوت‌های بی‌شماری با سبک زندگی انسان امروز پیدا می‌کند. انسان‌ها در آینده به روش‌های دیگری باهم ارتباط برقرار می‌کنند، کار می‌کنند و سرگرمی‌هایی متفاوت از امروز خواهند داشت. در این مقاله بررسی کردیم هوش مصنوعی چیست و درباره کاربردهای آن توضیح دادیم. سازگاری با تغییرات هوش مصنوعی و استفاده از آن برای کاربردهای مختلف، به شما کمک می‌کند با موج جدید همراه شوید و تجربه زندگی آینده را از اکنون شروع کنید.
